خطوط اخم که در اصطلاح پزشکی به‌عنوان glabellar lines یا frown lines (خطوط شماره ۱۱) شناخته می‌شوند، چروک‌های عمودی یا نیمه‌عمودی دینامیک و در مراحل پیشرفته استاتیک هستند که در ناحیهٔ گلابلا (glabella) یعنی منطقهٔ بین دو ابرو و بالای بینی ایجاد می‌شوند.
مکانیسم پاتوفیزیولوژیک تشکیل خط اخم
خطوط اخم عمدتاً ناشی از انقباض مکرر و هیپرتروفیک عضلات کوروگیتور سوپرسیلی (corrugator supercilii)، پروسروس (procerus) و به‌صورت ثانویه دپرسور سوپرسیلی (depressor supercilii) و بخش مديال عضله اوربیکولاریس اکولی (orbicularis oculi) هستند. این عضلات تحت کنترل عصب فاسیال (شاخهٔ تمپورال و زیگوماتیک عصب هفتم مغزی) قرار دارند و هنگام اخم کردن، عصبانی شدن، تمرکز یا محافظت از چشم در برابر نور شدید فعال می‌شوند.
مراحل تکامل چروک صورت
- چروک دینامیک (Dynamic lines): فقط در زمان انقباض عضلانی قابل مشاهده‌اند و با شل شدن عضله ناپدید می‌شوند.
- چروک استاتیک (Static lines): به‌دلیل تخریب پیش‌روندهٔ رشته‌های الاستین و کلاژن نوع I و III در درم (به‌ویژه در ناحیهٔ reticular dermis)، همراه با کاهش ضخامت اپیدرم و کاهش غلظت گلیکوزآمینوگلیکان‌ها (مانند هیالورونیک اسید)، حتی در حالت استراحت عضلانی نیز باقی می‌مانند.
- عوامل تشدیدکننده:
- پیری ذاتی (Intrinsic aging): کاهش فعالیت فیبروبلاست‌ها → کاهش سنتز کلاژن و الاستین.
- پیری نوری (Photoaging): آسیب اکسیداتیو ناشی از اشعهٔ UVA/UVB → فعال‌سازی ماتریکس متالوپروتئینازها (MMP-1, MMP-3, MMP-9) → تجزیهٔ ماتریکس خارج سلولی.
- انقباض مکرر عضلانی → ایجاد میکروتروماهای مداوم در درم و تشکیل چین‌های دائمی (mechanotransduction pathology).
ویژگی‌های هیستوپاتولوژیک:
- کاهش تراکم فیبرهای کلاژن نوع I تا ۲۰-۳۰٪ در افراد بالای ۵۰ سال در این ناحیه.
- الاستوز خورشیدی (solar elastosis) در پوست‌های فوتوتیپ I-III.
- نازک شدن لایهٔ گرانولار و اسپاینوس اپیدرم.
- کاهش تعداد و فعالیت ملانوسیت‌ها و سلول‌های لانگرهانس.
طبقه‌بندی علمی شدت (بر اساس مقیاس Merz یا Glogau):
- درجه ۰: بدون چروک
- درجه ۱: چروک خفیف دینامیک
- درجه ۲: چروک متوسط دینامیک
- درجه ۳: چروک شدید دینامیک + استاتیک خفیف
- درجه ۴: چروک بسیار شدید استاتیک حتی در حالت استراحت کامل
درمان استاندارد طلایی در طب زیبایی، تزریق نوروتوکسین نوع A بوتولینوم به داخل عضلات کوروگیتور و پروسروس است که با مهار آزادسازی استیل‌کولین در محل سیناپس عصبی-عضلانی، انقباض را به‌طور موقت (۳-۶ ماه) متوقف کرده و از پیشرفت چروک استاتیک جلوگیری می‌کند.
به‌طور خلاصه، خطوط اخم یک پدیدهٔ چندعاملی ناشی از تعامل هیپرکینزی عضلانی، تخریب ساختاری درم و آسیب اکسیداتیو مزمن هستند که در ادبیات dermatology و plastic surgery به‌عنوان یکی از بارزترین نشانه‌های پیری صورت (facial aging) شناخته می‌شوند.
